Sut allai cadwyn gyflenwi pren sy’n seiliedig ar gynnyrch coedwigaeth leol fod o gymorth i ddarparu tai cymdeithasol carbon isel yng Nghymru? Pa drawsnewidiadau sydd eu hangen ar draws y sectorau coedwigaeth, gweithgynhyrchu ac adeiladu tai er mwyn darparu cartrefi o’r fath ar raddfa fawr? Pa ymyriadau sydd eu hangen i gael effaith drawsnewidiol ar y gadwyn gyflenwi o goed i gartref wedi’i wneud o bren? Y rhain oedd y cwestiynau allweddol a gafodd eu hymchwilio gan y Prosiect Cartrefi a Dyfwyd Gartref mewn cydweithrediad agos â rhwydwaith o sefydliadau drwy’r gadwyn gyflenwi, gan gynnwys awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yng Nghymru.
Wedi’i arwain gan Gyngor Sir Powys a’i gyllido gan Lywodraeth Cymru a Rhaglen Datblygu Gwledig yr UE, cyflawnwyd y prosiect gan Woodknowledge Wales, gyda phartneriaid prosiect Prifysgol Metropolitan Caerdydd, Coed Cymru a BM TRADA. Cafodd ei lansio yn 2018 a’i gwblhau yn swyddogol ym mis Rhagfyr 2020.
Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion allweddol yn cael eu crynhoi yn yr ▸▸ adroddiad terfynol. Yn ychwanegol, datblygwyd ▸▸ offer a chanllawiau ymarferol ar gyfer datblygwyr tai cymdeithasol, penseiri a pheirianwyr, gweithgynhyrchwyr fframiau coed a phroseswyr coed, rheolwyr coedwigoedd a thirfeddianwyr. Gellir cael rhestr lawn o allbynnau’r prosiect ar ▸▸ y dudalen adnoddau.
Cartrefi Carbon Oes Gyfan Sero-Net
Gall Cymru adeiladu tai cymdeithasol carbon sero-net drwy ddilyn pum egwyddor. Mae hyn yn golygu ymdrin â charbon cychwynnol, y galw am ynni, y defnydd o ynni adnewyddadwy a charbon ymgorfforedig er mwyn lleihau’r allyriadau cyffredinol sy’n gysylltiedig ag unrhyw ddatblygiad arfaethedig.
Gall datblygwyr, cynllunwyr a gweithgynhyrchwyr gyrraedd carbon oes gyfan sero-net gyda’r canllawiau ategol. Dylai’r Llywodraeth adolygu’r polisïau a gosod y fframwaith rheoleiddiol er mwyn darparu tai carbon oes gyfan sero-net drwy Gymru.
Lleihau carbon ymgorfforedig
Mae targedau mesur a lleihau carbon ymgorfforedig yn hanfodol:
- Allyriadau carbon cychwynnol (A1-A5 ac eithrio carbon a atafaelwyd) o lai na 300kgCO2c/m2. Mae’r carbon yr ydym yn ei allyrru yn awr â llawer mwy o effaith na charbon a fydd yn cael ei allyrru yn y dyfodol.
- Carbon ymgorfforedig (A1 i C4) o lai na 350kgCO2c/m2 yn unol â Her 2030 Sefydliad Brenhinol Penseiri Prydain.
Gweler ▸▸ Canllawiau ynglŷn â Charbon Ymgorfforedig
Yn y lle cyntaf, dylai polisïau fynnu mesur ac yna cyflwyno targedau lleihau carbon ymgorfforedig.
Lleihau’r Galw am Ynni
- Cyfanswm arddwysedd defnydd ynni o lai na 35kWh/m2/blwyddyn
- Dull deunyddiau yn gyntaf gyda galw gwresogi gofod o lai na 15kWh/m2/blwyddyn yn unol â Her 2030 Sefydliad Brenhinol Penseiri Prydain.
Gweler ▸▸ Cartrefi Carbon Sero: Atebion Coed ar gyfer Cymru (dod yn fuan).
Dylid diwygio Rhan L er mwyn adlewyrchu’r targedau hyn mewn rheoliadau adeiladu cyfredol.
Defnyddiwch Ynni Adnewyddadwy Yn Unig
- Mae carbon isel yn golygu peidio â defnyddio nwy ac olew i wresogi ein cartrefi
- Defnyddio ffynonellau adnewyddadwy o drydan yn unig
Mae’r cymhorthdal biomas yn dargyfeirio coed o’r sectorau gweithgynhyrchu ac adeiladu a dylid adolygu hyn. Dylid rhoi blaenoriaeth i ynni amgen fel ynni gwynt, ynni solar ac ynni llanwol yn lle tanwydd coed fel y defnydd lleiaf carbon-effeithlon o goed.
Lleihau’r Bwlch yn y Perfformiad
- Mae sicrhau ansawdd yn hanfodol i gynllunio adeiladu tai sy’n perfformio yn dda.
- Caffael ansawdd dros bris.
- Mabwysiadu gwerthusiad ôl-ddeiliadaeth er mwyn cadarnhau a datgelu perfformiad yr adeilad.
- Mesur y defnydd o ynni ar ôl o leiaf un flwyddyn o ddeiliadaeth ac adrodd am alw brig blynyddol yr adeilad.
- Cadarnhau data carbon ymgorfforedig ac adrodd am gyfartaledd blynyddol cynnwys carbon y gwres a gyflenwyd (kgCO2/kWh).
Gweler y ▸▸ Canllawiau ynglŷn â Pherfformiad Adeiladau
Dylai polisïau a rheoliadau adeiladu ar gyfer gwell adeiladu a dulliau mwy parod tuag at gyflawni fod angen mesur perfformiad ar ôl cwblhau yn seiliedig ar y canllawiau hyn.
Gwrthbwyso i lai na sero
Er mwyn cyflawni carbon oes gyfan sero-net, mae angen elfen o wrthbwyso.
- Dylid defnyddio ffactor diogelwch i’n harwain ni at lai na sero er mwyn ymdrin ag ansicrwydd mewn dulliau cyfrifo.
- Creu coetiroedd a defnyddio coed.
- Buddsoddi mewn capasiti ychwanegol o ynni adnewyddadwy oddi ar y safle.
Gweler ▸▸ Buddsoddi mewn Dal Carbon mewn Coetiroedd
Yn ychwanegol at goedwigaeth, dylid cydnabod carbon biogenig hefyd sy’n cael ei storio yn yr adeilad fel modd cadarn o wrthbwyso.
Gan adeiladu ar ddiffiniadau Carbon Oes Gyfan Sero-Net gan Gyngor Adeiladu Gwyrdd y Byd a LETI, mae pump o’r egwyddorion hyn yn sicrhau nad yw’r mesurau hyn yn unigol yn cael effaith niweidiol ar garbon oes gyfan, sef ymdrin â charbon cychwynnol, y galw am ynni, y defnydd o ynni adnewyddadwy a charbon ymgorfforedig.
Cyhoeddiadau sy’n derbyn sylw
Prosiectau arloesol ar gyfer tai
Dewch o hyd i enghreifftiau o brosiectau tai pren yr ydym ni wedi gweithio arnyn nhw yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Edrychwch ar y wybodaeth ynglŷn ag adeiladu, cynnyrch arloesol, y defnydd o goed a dyfwyd gartref a gweithgynhyrchu yng Nghymru, effaith carbon a sut y mae adeiladau yn perfformio.
Derbyn rhagor o wybodaeth
Edrychwch ar weminarau a hyfforddiant i’ch helpu chi ddefnyddio ein canllawiau a defnyddio canfyddiadau’r prosiect drwy’r flwyddyn. Edrychwch ar gyflwyniadau a chanlyniadau o’n cynadleddau a’n gweithdai ar ein tudalen ▸▸ ddigwyddiadau. Dewch o hyd i’r holl erthyglau sy’n gysylltiedig â’n hymchwil ar dai, gweithgynhyrchu a choedwigaeth ar y dudalen ▸▸ newyddion. Dysgwch ragor am y prosiect a sut y daeth i fodolaeth, cwrdd â’n tîm ymchwil a darganfod am lywodraethiant a chyllid y prosiect, neu gwiriwch ein rhestr lawn o allbynnau ymchwil ar dudalen ▸▸ gefndir y prosiect.
Mae’r prosiect Cartrefi a Dyfwyd Gartref yn waith llawer o unigolion angerddol, amyneddgar a dyfalbarhaus mewn nifer o sefydliadau yng Nghymru a thu hwnt. Hoffem ddiolch o galon i bob un ohonyn nhw sydd wedi bod ynghlwm â’r siwrnai hyd yma; p’un ai fel partner prosiect swyddogol, cyfwelai, cyfrannwr mewn gweithdy neu drwy ddarparu adborth ar ein canfyddiadau a’n hargymhellion. Rydym yn hynod o ddiolchgar am eich holl gyfraniadau, eich canllawiau a’ch cyngor, ac yn bennaf oll am eich ymrwymiad anferth i gefnogi’r fenter hon.
Mae’r siwrnai yn parhau ac rydym yn edrych ar y ffyrdd gorau o weithredu, profi a gwella ein hoffer a’n hargymhellion ymhellach. Mae eich adborth chi ynglŷn â’n canfyddiadau yn bwysig inni, cysylltwch os gwelwch yn dda: info@woodknowledge.wales.
